Как известно, споры между налоговыми органами и налоговиками бесконечны. Невозможно представить ситуацию, когда обе стороны не будут иметь каких-либо претензий к друг другу ввиду абсолютной ясности порядка исполнения налоговых обязательств. В последние годы можно наблюдать, как увеличилось количество споров по оспариванию назначений налоговых проверок и признанию сделок недействительными. Следует заметить, что по таким категориям споров судебная практика сформирована, поэтому так или иначе в общих чертах можно предугадать исход. Другое дело, когда сталкиваешься со спорами методологического характера. Налоговые органы зачастую прорабатывают новый подход к применению тех или иных норм. Как это было, к примеру, с признанием роялти выплат по услугам технического обслуживания, сопутствующих предоставлению прав пользования на программное обеспечение.

Сейчас я наблюдаю тенденцию, когда органы налоговой службы производят начисления подоходного налога с вознаграждений нерезидентов по облигациям, размещенным на отечественной фондовой бирже, притом, что в ст. 645 п. 9 пп. 3 Налогового кодекса есть льгота по освобождению таких доходов от налогообложения. Безусловно, это происходит не массово, так как предприятий, выпускающих облигации, немного. Тем не менее, тенденция есть, и её нужно учитывать.

Напомню, что под облигациями понимаются долговые ценные бумаги, которые по своей природе означают заем. Приобретая облигации её держатель получает право получить вознаграждение в виде процентов от их номинальной стоимости. Законодательство и мировая практика позволяют, чтобы облигации размещались параллельно на казахстанских и зарубежных биржах.

Основную позицию налоговых органов можно описать следующим образом. Неизвестны конечные получатели вознаграждений, поэтому допускается, что платежи производятся в государства с льготным налогообложением. Кроме того, налоговики выражают претензии к тому, что облигации, по сути, торгуются не на Казахстанской фондовой бирже, поэтому в применении льготы следует отказать. И наконец, поскольку посредством облигаций происходит привлечение средств иностранной валюте, резкое ослабление казахстанского тенге приводит к увеличению расходов по выплате вознаграждений.

На мой взгляд, такой подход неверен по следующим причинам. Как бы налоговый орган не толковал налоговую льготу, он не может подтвердить, что выплата действительно производилась в страны с льготным налогообложением. Технически это сложно сделать, потому что облигации торгуются через посредника очень большому количеству покупателей. Поэтому с учетом принципов Налогового кодекса и АППК все сомнения должны толковаться в пользу налогоплательщика.

Кроме того, Налоговый кодекс устанавливает требования исключительно к тому, чтобы ценные бумаги находились в официальном списке казахстанской фондовых бирж. Требование к месту осуществления торговли не предусмотрено.

Далее необходимо учитывать, что благодаря размещению облигаций на зарубежных биржах, привлекаются займы с процентными ставками, которые значительно ниже тех, которые применялись, если бы заём получался в Казахстане.

Безусловно, представители налогового органа скажут, что сложно говорить о корректности подобных начислений до тех пор, пока суды не дали им свою оценку. Вместе с тем, хотелось бы отметить, что рассматриваемая льгота направлена на стимулирование развития казахстанского рынка ценных бумаг и имеет существенное значения для экономики страны. Препятствование применению льготы может просто привести к снижению объемов размещаемых ценных бумаг из-за экономической нецелесообразности.

Габитжан Кудайберген, Управляющий партнер юридической фирмы GK & Partners

Опубликовано в Forbes KAZAKHSTAN, Сентябрь 2023, 9 (145)

ОБЛИГАЦИЯЛАР БОЙЫНША ТАБЫС САЛЫҒЫ: САЛЫҚ САЛУШЫЛАР ҚАНДАЙ ҚАТЕЛІКТЕР ЖІБЕРЕДІ

Өздеріңіз білетіндей, салық органдары мен салық төлеушілер арасындағы даулар шексіз. Салық міндеттемелерін орындау тәртібінің айқындығына байланысты екі тараптың да бір-біріне қандай да бір талаптары болмайтын жағдайды елестету мүмкін емес. Соңғы жылдары салықтық тексерулерді тағайындауға және мәмілелерді жарамсыз деп тануға қатысты даулар санының өскенін байқауға болады. Даулардың осындай категориялары бойынша сот практикасы қалыптасқан, осыған орай олардың нәтижелерін алды-ала болжауға болады. Мұндайды әдістемелік сипатты бар даулар туралы айтуға болмайды. Салық органдары жылдары болып қалыптасып келген ережелердің талқылауының жаңа жолын табады. Мысалыға, компьютерлің бағдарламаның пайдалану құқығын берумен қатар жүретін техникалық қызмет бойынша төлемдердің роялти танылуы болды.

Ал қазір мен салық кодексінің 645-бабының 9-тармағындағы 3-тармақшасында көрсетілген жеңілдікке қарамастан салық қызметі органдары отандық қор биржасында орналастырылған облигациялар бойынша резидент емес болып табылатын тұлғалардың сыйақыларынан табыс салығын есептеуді жүргізіп жатқан тенденцияны байқап отырмын. Әлбетте, бұл мәселе жаппай болып жатқан жоқ, елімізде облигациялар шығаратын кәсіпорындар көп емес. Дегенмен, үрдіс бар және оны ескеру қажет.

Естеріңізге сала кетейін, облигациялар қарызды білдіретін борыштық құнды қағаздар болып табылады. Облигацияларды сатып алу арқылы оның ұстаушысы олардың номиналды құнының белгілі бір пайызы түрінде сыйақы алуға құқылы. Заңнама мен әлемдік тәжірибе облигациялардың қазақстандық және шетелдік биржаларда қатар орналасуына мүмкіндік береді.

Салық органдарының негізгі ұстанымы мынадай. Сыйақылардың соңғы алушылары белгісіз, осыған орай мұндай төлемдер жеңілдетілген түрде салық салатын мемлекеттерге жіберілуіне жол беріледі. Сонымен қатар, салық салушылар облигациялардың іс жүзінде қазақстандық қор биржасында саудаланбайтындығына наразылық білдіреді, сондықтан жеңілдіктерді қолданудан бас тарту керек деп санайды. Және де облигациялар арқылы шетел валютасына қаражат тартылатындықтан, қазақстандық теңгенің күрт әлсіреуі сыйақы төлеу бойынша шығыстардың ұлғаюына алып келетін айтады.

Менің ойымша, бұл мұндай ұстаным дұрыс емес, оған бірнеше себептер бар. Салық органы салықтық жеңілдікті қандай мағынада білсе де, төлемдер шынымен де жеңілдетілген түрде салық салатын мемлекеттерге жүзеге асырылғанын расталмаған. Техникалық тұрғыдан мұны істеу қиын, өйткені облигациялар делдал арқылы өте көптеген сатып алушыларға сатылады. Сондықтан Салық Кодексі мен АӨПК қағидаттарын ескере отырып, барлық күмән салық төлеушінің пайдасына түсіндірілуі керек.

Бұдан басқа, Салық кодексінде бағалы қағаздардың қазақстандық қор биржаларының ресми тізімінде болуына ғана қойылатын талаптарды көрсетілген. Сауданының жүзеге асырылатын орнына қатысты талаптар көзделмеген.

Бұдан әрі облигацияларды шетелдік биржаларда орналастырудың арқасында Қазақстандағы қарыз алу жағдайларға қарағанда едәуір төмен пайыздық мөлшерлемелерімен алынғанды ескеру қажет.

Әрине, салық органының өкілдері соттар оларға өз бағаларын бергенге дейін мұндай есептеулердің дұрыстығы туралы айту қиын екенін айтады. Сонымен қатар, қарастырылып отырған жеңілдік қазақстандық бағалы қағаздар нарығын дамытуды ынталандыруға бағытталғанын және ел экономикасы үшін елеулі маңызы бар екенін атап өткім келеді. Жеңілдікті қолдануға кедергі жасау тиімсіздікке байланысты орналастырылған бағалы қағаздар көлемінің төмендеуіне әкелуі мүмкін екенін ескерген жөн.

Ғабитжан Құдайберген, GK & Partners заң фирмасының басқарушы серіктесі

Forbes KAZAKHSTAN-да жарияланған, Қыркүйек 2023, 9 (145)

Следите за свежими материалами, подписывайтесь здесь: Telegram, Instagram, Facebook, YouTube